De mobiliserende kracht van circulaire economie: ook burgers en vrijwilligers nemen het heft in handen

Circulaire economie raakt als concept een snaar. Niet alleen bij bedrijven, maar ook bij burgers. Enerzijds zitten de frustraties over onze wegwerpmaatschappij sommigen erg hoog: met de plastic soup, zwerfvuil en toestellen die te rap kapot gaan, voorop. Anderzijds is het positieve verhaal van duurzame waarde creëren waar we voorheen verspilden, een mobiliserende factor om ‘u’ tegen te zeggen. Ook in hun vrije tijd zetten mensen met plezier hun schouders onder circulaire economieprojecten.

Vrijwilligers kunnen projecten mogelijk maken die anders niet zouden bestaan.

Vrijwilligers kunnen projecten mogelijk maken die anders niet zouden bestaan. In de transitie naar een circulaire economie kan dat een verschil maken. Vaak gaat er kostbare tijd naar uittesten en bijleren of is er werk nodig dat niet ‘verkocht’ kan worden, zoals een netwerk van relaties uitbouwen. Vrijwilligers activeren die interesse vertonen in de circulaire economie, kan waardevol zijn. Hun talenten aanspreken en eigenaarschap in hun handen leggen, blijkt een krachtige motivator.

Mee beslissen

Ook stadsontwikkelaar Maarten Desmet van Endeavour pleit ervoor om goed te luisteren naar mensen die vrijwillig bijdragen, en hen medezeggenschap te geven. Op een gegeven moment wilde hun bureau samen met een groep burgers en lokale organisaties een bod doen op de iconische Antwerpse politietoren, Den Oudaan, die te koop stond. ‘Door te durven zeggen “we weten het nog niet wat precies, maar zouden wij niets willen doen met dat gebouw?”, werd er heel wat mogelijk. Het legde zo’n eigenaarschap bij zoveel mensen, dat we uiteindelijk een beweging werden.’

Natuurlijk moet dat eigenaarschap georganiseerd worden: ‘Soms, als je buurtbewoners samenzet, beginnen ze allemaal te roepen en luisteren ze niet naar elkaar. Een juist proces ontwerpen is dan essentieel, waarin de juiste mensen op goede momenten samenzitten om volgens een bepaalde methodiek naar elkaar te luisteren. De output daarvan gaat mee naar een volgende stap. Samen zijn we slimmer, maar het is wel belangrijk dat we leren samenwerken.’

"Het legde zo’n eigenaarschap bij zoveel mensen, dat we uiteindelijk een beweging werden." 

Impact opschalen door in te zetten op talenten

Vrijwilligerswerk laat ook toe om impact op te schalen. Neos is een Vlaamse ‘jeugdbeweging voor senioren’. De lokale clubs worden gedragen door vrijwilligers. Met het project ‘Circulair@NEOS’ kwamen de meer dan 35.000 Neos-leden in contact met de circulaire economie, via activiteiten als gsm’s inzamelen en boekenruil. Het Neos-secretariaat bood de clubs  - allemaal vrijwilligers - een menukaart aan met voordrachten, uitstappen en acties rond de circulaire economie. Op die manier bereikten ze impact op grote schaal. Hoe ze dat deden? De senioren versterken in wat ze al kunnen en doen, vertelt Martin De Loose, directeur van Neos vzw.

‘Om voorbij het sensibiliseringsniveau te gaan, hebben we even stil gestaan bij hoe je projecten best op maat van je organisatie maakt. We stelden vast dat er eigenlijk al heel veel gebeurt op het terrein. Dat moet je gewoon vastpakken en wat extra ruchtbaarheid aan geven. Eén van onze bestuursvrijwilligers recycleert oude kurken samen met mensen met een verstandelijke beperking. Dat verhaal publiceerden we in ons magazine. Als je daarnaast kijkt naar wat onze senioren vroeger eigenlijk al deden,’ vervolgt De Loose, ‘dan merk je dat ze de link leggen met hun jeugd: vroeger gingen ze ook zonder plastiek zakjes naar de winkel, gebruikten ze katoenen luiers, was het vanzelfsprekend om grote apparaten met de buurt te delen. Wat vandaag gebeurt in de circulaire economie, daar zit een filosofie in van toen.’

"We stelden vast dat er eigenlijk al heel veel gebeurt op het terrein. Dat moet je gewoon vastpakken en wat extra ruchtbaarheid aan geven."

Ook MAAKbar slaagde erin om verschillende interesses bij de vrijwilligers te koppelen aan de circulaire economie. Sommige vrijwilligers uit het buitenland willen hier graag een netwerk opbouwen, bijvoorbeeld expats en studenten verbonden aan de universiteit. Anderen komen er regelmatig terwijl ze op zoek zijn naar werk. ‘Er zijn hier best wat werkzoekenden,’ vertelt Magda Peeters. ‘Af en toe organiseren we repairmiddagen, waar ons professioneel netwerk op wordt uitgenodigd. Dan zetten we de talenten van de herstellers in de verf.’

Meer dan werk alleen

Omkadering

Werken met vrijwilligers is werken met mensen, voldoende aandacht voorzien voor het professionaliseren van zo’n vrijwilligerswerking is dan ook onmisbaar. ‘Er worden regelmatig mensen met burn-out naar MAAKbar doorverwezen,’ vertelt Magda Peeters. ‘Hen begeleiden vraagt soms veel, je merkt dat die mensen soms nood hebben aan meer dan ik hen kan bieden. Als ik bijvoorbeeld ’s ochtends een afmeldbericht krijg van een vrijwilliger met burn-out dan moet ik daar goed en empathisch op kunnen reageren. Maar ik weet niet of ik dat altijd zal kunnen.’  Een goede omkadering is onmisbaar om organisaties die steunen op vrijwilligers op lange termijn te laten bestaan.

Conclusie? Vrijwilligers die de circulaire microbe te pakken hebben, zijn van onschatbare meerwaarde om van de circulaire economie een breed gedragen verhaal te maken. Hun talenten aanspreken, luisteren naar hun expertise en bezorgdheden, en eigenaarschap in hun handen leggen, zijn daarbij de leidraad. Voor een goede kans op slagen kunnen slimme overlegprocessen en een professionele omkadering het verschil maken.

Vrijwilligers die de circulaire microbe te pakken hebben, zijn van onschatbare meerwaarde om van de circulaire economie een breed gedragen verhaal te maken.