Onze aanpak
We organiseren onze acties in zes thematische werkagenda's:
Werkagenda's:
Bio-economie
Circulair Bouwen
Chemie/Kunststoffen
Maakindustrie
Voedselketen
Waterkringlopen
Zeven hefboomwerkingen zorgen voor extra ondersteuning:
Hefboomwerkingen:
Beleidsinstrumenten
Circulair aankopen
Communicatie
Innoveren & Ondernemen
Financiering
Jobs & Vaardigheden
Onderzoek
Wat, waarom en hoe?
Waarom gaan we voor een circulaire economie?
Toekomstbeelden 2050
Hoe zien we onze circulaire toekomst?
Over onze aansturing
Wie stuurt wat bij Vlaanderen Circulair?
Onze aanpak / Werkagenda's
Circulair Bouwen
Werkpaden en acties
De werkagenda Circulair Bouwen is opgevat als een rollend actieprogramma. Samen met alle geëngageerde stakeholders, selecteerden we ca. 40 (sub)acties die belangrijke katalysatoren voor andere acties zijn en waarmee we in 2023-2024 tot zichtbare resultaten willen komen.
Je vindt alle focusacties voor 2023-2024 hier.
Voorstelling van de werkagenda
In ons werkagenda-rapport vind je alle acties en engagementen in detail.
Onze 10 werkpaden op een rijtje
1. De materiaalsamenstelling van ons patrimonium doorgronden
Om hergebruik en recyclage van materialen in de bouw te faciliteren moeten we weten welke materialen nu in het gebouwde patrimonium vervat zitten. Dit inzicht ontbreekt vandaag grotendeels. In Werkpad 1 ontwikkelen we een Open Standaard voor een bouwwerkpaspoort waarin deze data kunnen worden opgenomen. Tegelijk benutten we de opportuniteiten van digitalisering in de Vlaamse bouwsector. Via het uitwerken van een BIM-standaard en het maken van een duidelijk afsprakenkader, zorgen we ervoor dat informatie-uitwisseling tussen de betrokken partijen in de keten versterkt.
| (Focusacties 2023 - 2024) | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| Bouwwerkpaspoorten ontwikkelen en invoeren, op basis van doorgedreven onderzoek | |
| In kaart brengen en analyseren van projecten rond ontwikkeling bouwwerkpaspoorten | De leerlessen over wat wel/niet werkt zijn onderzocht. We weten dus wat er in een bouwwerkpaspoort opgenomen moet worden. |
| Open standaard bouwwerkpaspoort ontwikkelen | Er is een open standaard bouwwerkpaspoort ontwikkeld op basis van ervaringen in concrete projecten. Belangrijk criterium is dat het bouwwerkpaspoort doorheen de tijd toegankelijk moet blijven (=universeel inleesbaar en opvraagbaar). |
| Digital twins van onze bouwwerken vlot beschikbaar maken dankzij de versnelde digitalisatie van de Vlaamse bouwsector én de standaardisatie en uitrol van BIM | |
| BIM-standaard uitrollen | Dankzij de uitrol van een BIM-standaard (Building Information Management) verlopen bouw- en beheerprocessen in Vlaanderen efficiënter en wordt de informatie-uitwisseling tussen de betrokken partijen versterkt. We komen tot afsprakenkader rond data-uitwisseling om circulaire bouwprojecten te realiseren. |
| Productinformatie van fabrikanten beschikbaar maken via BIM-gebaseerde toepassingen | Bouwheren, architecten en aankopers kunnen eenvoudig productinformatie (materiaalsoort, milieuimpact, oorsprong, technische specificaties,…) raadplegen via open source BIM-gebaseerde toepassingen. De informatie helpt hen om beslissingen te nemen. Bij het verstrekken van de productinformatie wordt uiteraard rekening gehouden met de CBI (Confidential Business Information). |
2. Verankeren van circulaire economie in (klimaat)beleid en markt
Zowel voor bedrijfsleiders als voor beleidsmakers is het nog onvoldoende bekend wat de rol kan zijn van circulair bouwen als middel voor de klimaatadaptatie/-mitigatie én voor meer welvaart en welzijn. We willen dat bedrijfsleiders en politici proactief investeren in circulaire oplossingen. Daarom gaan we in werkpad 2 op zoek naar wat CEO’s en beleidsmakers nodig hebben om de doelstellingen rond klimaat en ambities inzake circulaire economie volwaardig aan te pakken. Daarnaast gaan we na hoe de Europese taxonomieverordening als hefboom kan worden ingezet voor de noodzakelijke investeringen in circulair bouwen.
| (Focusacties 2023 - 2024) | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| Uittekenen van een geïntegreerde langetermijn strategie voor bouwen en wonen, zodat er een goed juridisch kader komt dat zekerheid geeft aan het bedrijfsleven | |
| CEO-ronde tafelgesprekken | Via een verkenningsoefening met enkele toon- en richtingaangevende CEO’s wordt duidelijk(er) wat Vlaamse bedrijven nodig hebben om de doelstellingen rond klimaat en ambities inzake circulaire economie volwaardig aan te pakken. |
| Een stabiel investeringsklimaat uitwerken, zodat er een opschaling mogelijk is van bouwen volgens circulaire principes | |
|
Europese wetgeving als koppelkans onderzoeken:
|
Onderzoek geeft inzicht in welke mate Taxonomieverordening als hefboom ingezet kan worden voor investeringen in circulair bouwen. Dankzij de herziening van de Europese regelgeving rond energieprestaties van gebouwen, is het structureel mee in rekening brengen van de materiaalvoetafdruk in een hogere versnelling gebracht. Daardoor worden volwaardige klimaatpositieve (ver)bouwoplossingen op de kaart gezet. Ook de aanpasbaarheid van het gebouwpatrimonium wordt in rekening genomen van de energieprestatie. |
3. Sociale kosten en milieukosten internaliseren in de totaalkost van een project
Vandaag houden we bij belangrijke beslissingen rond bouwen en verbouwen vooral rekening met het financiële plaatje. In werkpad 3 ontwikkelen we instrumenten die naast het financiële plaatje ook de milieu-impact van bouwen en verbouwen in kaart brengt. TOTEM, als tool om de materiaal impact van bouwwerken te meten, wordt verder ontwikkeld. En we zetten de introductie van een M-peil, vergelijkbaar met het E-peil, op de politieke agenda.
| (Focusacties 2023 - 2024) | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| Het M-peil implementeren in Vlaanderen en het gebruik van TOTEM boosten om tot bouwwerken met minder milieu-impact te komen | |
| Onderzoek voeren naar de implementatie van het M-peil in buitenland (continue actie) | We weten hoe het M-peil elders werkt. Er werd o.a. gekeken naar de aanpak in Nederland voor gebouwen en infrastructuur. |
| Uitbreiding TOTEM naar infrastructuur | |
| TOTEM en M-peil op de agenda zetten | De noodzaak voor de implementatie van het M-peil is op de agenda gezet en gevalideerd. Zowel bij de politiek, beleidsmakers federaties en bedrijven. |
| Het M-peil van bouwwerken doorrekenen (zonder benchmark, als experiment) | Bouwwerken met een omgevingsvergunning moeten verplicht een doorrekening maken van het M-peil. Zo wordt waardevolle data verzameld over de grootteorde van een M-peil voor verschillende gebouwtypes. |
| Het aanbod aan TOTEM-opleidingen uitbreiden | Alle belanghebbenden hebben toegang tot een degelijke TOTEM-opleiding op maat zodat ze de tool vlot kunnen gebruiken om de milieu-impact van bouwwerken te objectiveren en te verminderen |
| Afbouwscenario’s uitwerken voor niet-circulaire bouwoplossingen, ten gunste van circulair productontwerp, hoogwaardige recyclageprocessen en optimaal hergebruik | |
| Onderzoeken wat de storende stoffen zijn voor recyclage en hergebruik | Sorteercentra en materiaalfabrikanten weten perfect welke materiaalcombinaties hoogwaardige recyclage en/of hergebruik verhinderen. |
4. Ruimte als grondstof behandelen
Circulair bouwen is meer dan efficiënt materialengebruik. In werkpad 4 willen we ook schenken aan het efficiënt gebruik van ruimte. Zo komen we tot‘circulaire gebiedsontwikkeling’. We ondersteunen lokale overheden om hier sterker in te staan en zetten in op efficiënt ruimtegebruik, kwaliteit van de ruimte met onder meer vergroening, leefbaarheid en ontsluiting.
| (Focusacties 2023 - 2024) | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| De bestuurskracht van lokale besturen versterken door een expertenpool ter beschikking te stellen in functie van circulaire gebiedsontwikkeling | |
| Vergroenen van de stad | Het groenblauwe netwerk in de stad is versterkt, met voldoende mogelijkheden voor korte keten landbouw |
| Behoeften/noden van bedrijven onderzoeken op het vlak van ruimte | Bestaande bedrijventerreinen transformeren door meer ruimtelijk rendement te combineren met meer kwaliteit (architecturaal/groen-blauw/leefbaarheid) en een multimodale, verkeersveilige ontsluiting. |
| Circulariteit inbrengen in trajecten van collectieve renovatie | Kansen voor circulariteit in collectieve renovatieprojecten aantonen (technisch, financieel, juridisch, enzovoort) |
5. Hergebruik en recyclage maximaliseren
De bouwsector scoort in algemene termen al zeer goed op het vlak van recyclage van materialen. Vooral het grote volume aan steenachtige materialen wordt reeds grotendeels gerecycleerd. Toch kunnen we op het vlak van recyclage nog stappen zetten door het gebruik van gerecycleerde materialen in hoogwaardigere toepassingen en door meer recyclage van niet-steenachtige materialen. En ook hergebruik zit in de lift. In werkpad 5 willen we acties uitvoeren die hergebruik en hoogwaardige recyclage nog verder stimuleren: van het uitwerken van een kader (kwaliteit, juridisch, …) voor hergebruik en recyclage, tot het introduceren van een hergebruiksinventaris.
| (Focusacties 2023 - 2024) | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| Inburgeren van de hergebruikinventaris | |
| Materiaalstromen uit de urban mine optimaal ontsluiten voor hoogwaardige recyclage en hergebruik | |
| Informatie van fabrikanten over acceptatiecriteria samenbrengen op één platform | Omdat alle acceptatiecriteria op één platform staan, is het voor slopers en ontmantelaars eenvoudiger om hun kosten en baten in kaart te brengen en om gericht inspanningen te leveren om materiaalstromen ter beschikking te stellen voor hoogwaardige recyclage. Ook kennen ze de verschillende locaties van waaruit materiaalstromen in bulk vervoerd worden naar de fabrikanten. |
| Uitwerken van Sloopbeheersorganisme 2.0 voor het vrijgeven van info over de urban mine, en potentieel hergebruik meer diepgaand rapporteren in functie van het urban metabolism | Dankzij data-analyse op sloopinventarissen is een barometer opgemaakt die inzicht geeft en communiceert over welke materiaalstromen wanneer vrij zullen komen. Bouwmateriaalproducenten die uitgebreide producentenverantwoordelijkheid opnemen, kunnen hun businessmodel voor recyclagestromen hieropenten. |
| Een duidelijk kader voor hergebruik uitwerken (kwaliteit, juridisch, ...), zodat het mainstream kan worden | |
| Inventariseren van de knowhow | We willen inzicht krijgen in de knowhow en de modus operandi in de huidige sloop- en ontmantelingspraktijk. |
| Analyseren of met dezelfde testen en normering hergebruikmaterialen kunnen getest worden | Dankzij de analyse weten we welke materiaaltypes vlot in aanmerking komen voor hergebruik. Daarnaast hebben we inzicht in de toepassings- en contextspecifieke afweging die gemaakt moet worden. Als er nieuwe testmethodes of procedures nodig zijn, dan worden die ontwikkeld. |
| Procedures testen en ontwikkelen | In een blauwdruk van draaiboek staan de nodige testsystemen en procedures omschreven (bijvoorbeeld met betrekking tot uniformiteit in staalname, specifieke analyses en het onderscheid tussen must-haves en nice-to-haves) |
6. Zorg dragen voor (schaarse) materialen, water en energie. En ze toegankelijk maken voor iedereen
We schenken in de Werkagenda Circulair Bouwen ook aandacht aan het efficiënt omgaan met en zorg dragen voor (schaarse) materialen, energie en water: bv. door ervoor te zorgen dat ze een lange levensduur hebben, door ervoor te zorgen dat water, energie en warmte gedeeld kunnen worden, door duurzaam om te gaan met bemalingswater. In werkpad 6 zetten we hierop in.
Voorlopig worden er geen focusacties weerhouden binnen dit werkpad. Dit wil niet zeggen dat de acties die erin opgenomen waren, niet zullen of kunnen worden uitgevoerd. Sommige acties kaderen immers ook binnen andere programma’s.
7. Een waardenetwerk realiseren
Om een circulaire bouwsector te realiseren is samenwerken in de waardeketen van groot belang. De bouwketen zoals we die vandaag kennen, is versnipperd; er wordt weinig kennis gedeeld. Nieuwe rollen zijn nodig (coördinatie / regisseursfunctie), nieuwe samenwerkingsvormen kunnen circulair bouwen ondersteunen. In werkpad 7 onderzoeken en experimenteren we met nieuwe samenwerkingsmodellen om meer effïciënten doeltreffend materialen, bouwproducten en bouwwerken te beheren.
| (Focusacties 2023 - 2024) | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| Onderzoeken welke meerwaarde (maatschappelijk en economisch) gecreëerd wordt door meer samenwerking binnen bouwketen, zodat er aanbevelingen gedaan kunnen worden om ze te optimaliseren | |
| De nood aan nieuwe coördinator/regisseurfunctie in de bouw onderzoeken | Er zijn experimenten gerealiseerd waarin een nieuwe regisseursfunctie werd uitgetest en uitgeklaard werd wie welke verantwoordelijkheid opneemt binnen een bouwproject. Er is ook financiering gevonden waarmee samenwerking tussen ketenpartners mogelijk werd. |
8. Realiseer meerwaarde door in te zetten op betaalbaar wonen
Circulaire (ver)bouwtechnieken zijn maar succesvol als ze ook betaalbaar zijn. In werkpad 8 gaan we na hoe circulaire principes bijdragen tot betaalbaar wonen: alternatieve eigenaarsmodellen (bv. coöperatieven of dienstenmodellen) of nieuwe financieringsmodellen worden onderzocht en uitgetest. Daarnaast zetten we ook in op openbare aanbestedingen om circulair oplossingen aan te moedigen en ondernemen we acties rond collectieve wijkrenovaties als middel om de betaalbaarheid onder controle te houden.
| (Focusacties 2023 - 2024) | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| Circulaire oplossingsrichtingen voor betaalbaar bouwen uitwerken | |
| Ondersteuningsmogelijkheden (fiscaal, subsidies, ...) voor alternatief eigenaarschap onderzoeken (bvb coöperatieven, as a service modellen, …) | Dankzij onderzoek naar ondersteuning van alternatieve eigenaarschapsmodellen en door de klassieke financiële instellingen in deze oefening te betrekken, wordt (circulair) bouwen betaalbaarder. |
| Alternatieve financieringsmodellen onderzoeken en stimuleren | We hebben in kaart gebracht of/in hoeverre alternatieve financieringsmodellen een maatschappelijke en ecologische meerwaarde bieden, en wonen betaalbaarder maakt. Deze financieringsvormen maken ook financiering op lange termijn mogelijk |
| Maatschappelijke kosten en baten analyseren, zowel van klassieke als van circulaire bouwoplossingen | |
| Openbare aanbestedingen en gunningsprocedures gebruiken om circulaire oplossingen aan te moedigen | Openbare aanbestedingen worden beoordeeld met evenveel oog voor financiële als voor breed maatschappelijke voordelen, zowel voor gebouwen als infrastructuur. |
| Collectieve wijkrenovaties stimuleren | |
9. Informeren en sensibiliseren
Circulair bouwen is nog relatief nieuw. Er komen ook heel veel verschillende aspecten bij kijken. Via werkpad 9 zetten we in op een begrijpbare boodschap en inspirerende verhalen om alle bouwactoren en opdrachtgevers te informeren over circulair bouwen, en de voor- (en na)-delen . Tegelijk ondernemen we actie om circulariteit binnen te brengen in onderwijs en opleiding, zodat alle bouwprofessionals voldoende kennis en competenties ontwikkelen voor de circulaire bouwsector van de toekomst.
| (Focusacties 2023 - 2024) | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| Alle boodschappen over circulair bouwen begrijpbaar overbrengen | |
| Opdrachtgevers laten kiezen voor circulaire bouwoplossingen door hen te wijzen op de maatschappelijke impact van hun bouwproject | |
| Via inspirerende verhalen de voordelen van circulair (ver)bouwen communiceren | Door in de pers inspirerende verhalen te brengen, worden alle voordelen van circulair (ver)bouwen in beeld gebracht voor opdrachtgevers en ook particuliere bouwheren. Dankzij voorbeelden bij grote bouwheren zoals overheden en retailers zijn de theoretische argumenten vervangen door praktijkervaring. Ze krijgen concreet zicht op de financiële winst én de milieuwinst. |
| Circulariteit binnenbrengen in het onderwijs / opleiding | |
10. Ontwerpen vanuit duurzame en circulaire principes
Om de circulaire transitie in de bouwsector te versnellen, moet vanaf het ontwerp van het gebouw uitgegaan worden van circulaire principes. In werkpad 10 zetten we in op tools die nagaan hoe circulair het ontwerp is. Via opleiding en sensibilisering boosten we veranderingsgericht bouwen, waarbij gebouwen worden ontworpen met het oog op toekomstige functies.
| Mogelijke (sub)acties | Resultaten waarnaar we streven |
|---|---|
| Inzetten op TOTEM bij ontwerp | |
| Ontwerpers opleiden over TOTEM en de tool integreren in hun dagdagelijkse werking | Omdat TOTEM geïntegreerd is in alle overheidsopdrachten en er structureel aanbod is van TOTEMopleidingen zijn ontwerpers in Vlaanderen vertrouwd met deze tool om de milieu-impact van hun ontwerp te becijferen. Zij passen dit instrument vlot toe en geven inzicht en onderbouwing aan hun opdrachtgevers inzake materiaalkeuzes. |
| Uitbreiding van TOTEM inzake circulariteit | Uitbreiding van de MMG-methodiek met circulaire bouwoplossingen via integratie van oa gebruikscenario’s en berekenen van milieuwinsten door (herhaaldelijk) hergebruik en (closed-loop en open-loop) recyclage in-situ + integratie van nieuwe functionaliteiten in de TOTEM tool |
| Veranderingsgericht bouwen en hergebruik boosten met opleidingen, sensibilisering en aangepaste wetgeving | |
| Gangbaar maken en verankeren van circulaire principes bij ontwerpers | Circulaire bouwstrategieën maken een structureel onderdeel uit van het curriculum in alle bouwgerelateerde onderwijsinstellingen en afstudeerrichtingen voor ontwerpers. Bij ontwerpopdrachten is ook oog voor tijdelijk gebruik van leegstaand patrimonium. |
| Wegwerken van de belemmering met betrekking tot de aansprakelijkheden en verantwoordelijkheden | Het wettelijk kader rond hergebruik is helder en de juridische belemmeringen voor ontwerpers zijn weggewerkt. Ook de procedures inzake hergebruik zijn duidelijk vastgelegd. |
Bouwwerkpaspoorten ontwikkelen en invoeren, op basis van doorgedreven onderzoek
Digital twins van onze bouwwerken vlot beschikbaar maken dankzij de versnelde digitalisatie van de Vlaamse bouwsector én de standaardisatie en uitrol van BIM
Uittekenen van een geïntegreerde langetermijn strategie voor bouwen en wonen, zodat er een goed juridisch kader komt dat zekerheid geeft aan het bedrijfsleven
De criteria van circulariteit opnemen in de omgevingsvergunning nadat ze uitgebreid getest zijn in de praktijk
Een stabiel investeringsklimaat uitwerken, zodat er een opschaling mogelijk is van bouwen volgens circulaire principes
Subsidies voor renovatie of (ver)bouwen inzetten als stimulans voor de circulaire bouwpraktijk
Het M-peil implementeren in Vlaanderen en het gebruik van TOTEM boosten om tot bouwwerken met minder milieu-impact te komen.
Afbouwscenario’s uitwerken voor niet-circulaire bouwoplossingen, ten gunste van circulair productontwerp, hoogwaardige recyclageprocessen en optimaal hergebruik.
Financiële stimuli uitwerken voor hergebruik en recyclage, zodat de markt van die producten een enorme boost krijgt.
De ontsluiting van informatie over de milieu-impact verplichten voor elk product op de bouwmarkt.
De bestuurskracht van lokale besturen versterken door een expertenpool ter beschikking te stellen in functie van circulaire gebiedsontwikkeling.
Stimuleren van groepsaankopen en renovaties op wijkniveau, waardoor circulaire oplossingen financieel haalbaar worden.
Tegelijkertijd met onze circulaire ambities onze gebouwen, infrastructuur en omgeving aanpassen aan het veranderende klimaat.
Bedrijfsactiviteiten en infrastructuur bundelen op goedgelegen locaties, collectief ontsloten met voldoende voorzieningen en oog voor materiaalefficiëntie.
Inburgeren van de hergebruikinventaris.
Stimuleren van hergebruik en gerecycleerde materialen vanuit de overheid.
Stimuleren van hergebruik en gerecycleerde materialen via marktplaats vraag & aanbod.
Materiaalstromen uit de urban mine optimaal ontsluiten voor hoogwaardige recyclage en hergebruik.
Opleidingen in alle Vlaamse provincies over hoe hergebruikmaterialen in bouwwerken geïntegreerd kunnen worden; zowel bij verbouwingen, renovatie als nieuwbouw.
Een duidelijk kader voor hergebruik uitwerken (kwaliteit, juridisch, ...), zodat het mainstream kan worden.
Werken aan bewustwording van welk voordeel een langere nuttige levensduur biedt.
Stimuleren en ontwikkeling van nieuwe servicegerichte modellen in plaats van productaankoop met focus op water, energie en bouwcomponenten.
Toegankelijke (werkbare en leesbare) LCA-methodiek implementeren, zodat levenscyclusdenken breed maatschappelijk ingeburgerd kan geraken.
Barrières wegwerken voor het delen van water, energie, warmte…
Duurzaam omgaan met bemalingswater.
Onderzoeken welke meerwaarde (maatschappelijk en economisch) gecreëerd wordt door meer samenwerking binnen bouwketen, zodat er aanbevelingen gedaan kunnen worden om ze te optimaliseren.
Alle bouwactoren sensibiliseren over de meerwaarde van een optimale samenwerking in de bouwketen.
Circulaire oplossingsrichtingen voor betaalbaar bouwen uitwerken.
Maatschappelijke kosten en baten analyseren, zowel van klassieke als van circulaire bouwoplossingen.
Collectieve wijkrenovaties stimuleren.
Alle boodschappen over circulair bouwen begrijpbaar overbrengen.
Opdrachtgevers laten kiezen voor circulaire bouwoplossingen door hen te wijzen op de maatschappelijke impact van hun bouwproject.
Circulariteit binnenbrengen in het onderwijs.
Inzetten op TOTEM bij ontwerp.
Veranderingsgericht bouwen en hergebruik boosten met opleidingen, sensibilisering en aangepaste wetgeving.
Vlaanderen Circulair
Volg ons
Schrijf je in op onze nieuwsbrief
