Ziekenhuizen en geneesmiddelen als klimaat-hotspots: waarom circulair aankopen het verschil maakt

dinsdag 2 september 2025

Klimaatverandering is zonder twijfel één van de grootste maatschappelijke uitdagingen van de 21ste eeuw. Vaak denken we daarbij spontaan aan luchtvaart, transport of zware industrie. Maar ook de gezondheidszorg speelt een belangrijke rol: wereldwijd is de sector verantwoordelijk voor 5 à 5,5% van de CO₂-uitstoot: meer dan de volledige luchtvaart samen.

Om die impact aan te pakken, ging op 15 maart 2023 de Green Deal Duurzame Zorg van start. Intussen sloten al 229 organisaties zich aan. Zij zetten samen concrete stappen, gebundeld in vier thema’s, om de zorgsector duurzamer te maken. Lees hier de inspiratietekst.

Ziekenhuizen zijn daarbij absolute hotspots. Denk aan hun grootverbruik van energie, geneesmiddelen, wegwerpmaterialen en complexe medische apparatuur. De verdeling van de emissies laat zien waar de pijnpunten zitten:

40-45%: medische materialen (single-use én apparatuur)
10-20%: geneesmiddelen
15-20%: energieverbruik
overige: transport van personeel, patiënten en goederen

Daarbovenop gebruikt de gezondheidszorg 13% van alle virgin materialen wereldwijd. Het materialenverbruik is dus bijna dubbel zo groot als de CO₂-voetafdruk.

Kortom: als we écht werk willen maken van duurzame zorg, moeten we de blik richten op ziekenhuizen én geneesmiddelen.

De dubbele uitdaging van verduurzaming

De zorgsector draagt een dubbele verantwoordelijkheid: ze moet onze gezondheid waarborgen én tegelijk haar ecologische voetafdruk verlagen. Die transitie is complex, want:

De ketenproblematiek: 70-75% van de emissies van een ziekenhuis zitten in de toeleveringsketen (Scope 3). Leveranciers, producenten van medische materialen en de farmasector moeten mee in beweging komen.
Interne dynamiek: verduurzaming vraagt samenwerking tussen artsen, verpleegkundigen, aankopers, duurzaamheidscoördinatoren, ziekenhuishygiëne en afvalverwerking. Enkel een combinatie van top-down (besturen, management, aankoopbeleid) en bottom-up (bv. green teams op de werkvloer) kan verandering in gang zetten.

Daarbij komt dat Europa de lat hoger legt: met de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) moeten bedrijven en instellingen vanaf 2025 transparanter rapporteren over hun duurzaamheidsprestaties, inclusief de drie scopes van emissies. Voor zorginstellingen is dit een extra stimulans om duurzaamheid structureel te verankeren.

Circulair aankopen als hefboom

Een van de krachtigste instrumenten om die transitie waar te maken is circulair aankopen. Het principe is eenvoudig: producten en materialen zo aankopen dat ze langer meegaan, hergebruikt kunnen worden en minder afval veroorzaken.

Wat begon als een subthema binnen het thema-team ‘Materialen en afval’ van de Green Deal Duurzame Zorg (GDDZ), groeide al snel uit tot een transversaal thema. Duurzaam aankoopbeleid bleek namelijk een pad om écht impact te maken. Dat leidde tot de oprichting van het Lerend Netwerk Circulair Aankopen (LNCA).

Het Lerend Netwerk Circulair Aankopen (LNCA)

Het LNCA brengt aankopers, beleidsmakers, zorgverleners en leveranciers samen rond één doel: circulair en duurzaam aankopen versnellen. Dit is geen vrijblijvende denktank, maar een actiegericht netwerk dat werkt aan concrete resultaten en bruikbare tools voor de zorgsector.

Tegen 2026 wil het LNCA minstens twee mijlpalen realiseren:

Een gezamenlijk eisenpakket (Joint Statement of Demand) voor zorgvoorzieningen, toegespitst op een productcategorie. Dit eisenpakket wordt samen met leveranciers en producenten opgesteld, zodat het realistisch én ambitieus is. De gekozen productgroepen zijn geneesmiddelen en voeding.
Een laagdrempelige leidraad voor aankopers, zodat ook ziekenhuizen en zorgvoorzieningen zonder grote duurzaamheidsteams meteen aan de slag kunnen.

Wil je graag ook aan de slag met duurzame aankooppraktijken? Stap dan mee in dit lerend netwerk door contact op te nemen met alexandra@vlaanderen-circulair.be

Startpunt: productcategorie geneesmiddelen

Binnen het LNCA is gekozen om voor het gezamenlijk eisenpakket te starten met geneesmiddelen. De reden is duidelijk:

Ze zijn verantwoordelijk voor 31% van de Scope 3-uitstoot in de Belgische zorg.
Jaarlijks gaat bovendien 6% van de aangekochte middelen verloren, vaak door inefficiënte retourstromen.
Met hun hoge aankoopvolumes en frequente vervanging vormen geneesmiddelen tegelijk een krachtige hefboom voor verandering.
De markt is bereid om te verduurzamen, maar vraagt richting en duidelijkheid vanuit de zorg. Vandaag ontbreken transparantie, standaardisatie en kennis, waardoor aankopers en voorschrijvers moeilijk duurzame keuzes kunnen maken.

Met een gezamenlijk eisenpakket kan de zorgsector duurzame criteria verankeren en zo de farmaceutische industrie structureel richting een groenere toekomst sturen.

Hoe maken we geneesmiddelen duurzamer én circulairder, en hoe kan de zorgsector dat samen sturen via een gezamenlijk eisenpakket? Ontdek het tijdens het interactieve webinar Co-creatie voor duurzame zorg: een eisenpakket voor geneesmiddelen op donderdag 25 september 2025, van 12:00 tot 13:30. Registreer je hier.

Samen bouwen aan kennis en tools

De transitie naar duurzame zorg stopt niet bij het LNCA. Vlaanderen Circulair werkt aan een online leerhub speciaal voor de zorgsector, met praktijkvoorbeelden, inspiratie en hulpmiddelen om circulair aan te kopen. Zo wordt de opgebouwde kennis breed gedeeld, ook na afloop van de huidige Green Deal Duurzame Zorg.

Vlaanderen Circulair, in samenwerking met duurzaamheidsadviesbureau Studio D, willen zoveel mogelijk aankopers in Vlaanderen bereiken met kennis, inzichten en activatie rond duurzaam en circulair aankopen. Daarom bieden we aankoopteams graag een gratis werksessie of opleiding aan. We willen aankopers stimuleren om vanaf de start van een aankoopproces duurzaamheid en circulariteit mee te nemen. Door eigen cases te bespreken, verkennen we strategieën om concreet aan de slag te gaan en kijken we naar realistische drempels en hoe deze te overwinnen om procedures en gedrag effectief aan te passen.

Van kennis delen naar experimenteren in de praktijk

Met de Gerichte Call Circulaire Zorg 2023 gaf Vlaanderen Circulair/OVAM een stevige impuls aan innovatie in de zorg. Twee miljoen euro werd vrijgemaakt om zorginstellingen, overheden, producenten en onderzoekers samen te brengen rond projecten die hergebruik, hersterilisatie en circulair aankopen in de praktijk brengen. In totaal gingen zeventien partnerschappen van start, elk met een concreet experiment dat de weg effent naar een zorgsector met minder afval en minder CO₂. Deze projecten lopen tot eind 2025, waarna de resultaten en leerervaringen gedeeld worden met de hele sector. Zo groeit de call uit tot een katalysator die circulaire zorg van visie naar realiteit brengt.

Ontdek de projecten >

De zorgsector staat op een kantelpunt. Met haar aanzienlijke klimaatimpact kan ze het zich niet permitteren om stil te blijven staan. Circulair aankopen, ondersteund door het LNCA en de Green Deal Duurzame Zorg, biedt een concreet en krachtig pad vooruit. Door gezamenlijke eisen te formuleren, de keten transparanter te maken en aankopers praktische handvaten te geven, kan de zorgsector tonen dat verduurzaming ook in de praktijk werkt. Zo wordt zorg niet alleen beter voor de patiënt, maar ook efficiënter en toekomstbestendig voor de hele samenleving.

Lees- en luistertips

Vier urgentieartsen van ZOL (Ziekenhuis Oost-Limburg) maken samen de maandelijkse podcast 'Spoedcast'. In deze aflevering duiken ze in een thema dat letterlijk brandend actueel is: verduurzaming in de gezondheidszorg. Hun gast is niemand minder dan Brecht De Tavernier, urgentiearts, diensthoofd én oprichter van Net Zero Healthcare Impact. Of je nu arts, verpleegkundige, beleidsmaker of bezorgde burger bent: deze aflevering zet je aan het denken – én aan het doen. Spoedzorg, maar dan met toekomstvisie.

Meer artikels lezen zoals deze? Schrijf je in op onze nieuwsbrief

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief om de laatste weetjes te ontvangen via e-mail. We sturen nooit spam en u kunt zich op elk moment terug uitschrijven.

Vlaanderen Circulair