De volgende stap

Het nieuwe actieplan bevat maatregelen gericht op de hele levenscyclus van producten, en wil vooral:

• verspilling tegengaan en gebruikte hulpbronnen zo lang mogelijk in de EU-economie houden;
• het milieu beschermen;
• zo onze economie voorbereiden op een groene toekomst;
• ons concurrentievermogen versterken;
• en consumenten nieuwe rechten geven.

Het nieuwe plan bouwt voort op het werk dat sinds 2015 is verricht, en is toegespitst op ontwerp en productie voor een circulaire economie.

Hieronder geven we een samenvatting (op basis van EU-berichtgeving en eigen verwerking).

Het nieuwe actieplan in vogelvlucht:

1. Van duurzame producten de norm maken in de EU

1.1.    Duurzame producten ontwerpen

De Europese regels voor ecodesign (Ecodesign-richtlijn) zullen verruimd worden voorbij energie-vereisten, naar bredere circulariteitsvereisten. De Commissie wil met die richtlijn én aanvullende initiatieven volgende zaken realiseren:

• de duurzaamheid, herbruikbaarheid, herstelbaarheid van producten verbeteren;
• de aanwezigheid van gevaarlijke chemische stoffen in producten aanpakken;
• de energie- en hulpbron-efficiëntie van producten verbeteren;
• het gehalte aan gerecycleerd materiaal in producten verhogen;
• herproductie en hoogwaardige recyclage mogelijk maken;
• de koolstof- en ecologische voetafdrukken van producten verkleinen;
• eenmalig gebruik beperken en vroegtijdige veroudering tegengaan;
• een verbod op de vernietiging van onverkochte, duurzame goederen invoeren;
• product-als-dienst-modellen en varianten hierop stimuleren;
• de digitalisering van productinformatie promoten, waaronder oplossingen zoals digitale paspoorten, tags en watermerken;
• producten belonen voor hun verschillende duurzaamheidsprestaties;
• een gemeenschappelijke Europese dataruimte voor slimme circulaire toepassingen maken om gegevens over waardeketens en productinformatie beter te kunnen delen;
• de handhaving van duurzaamheidseisen opvoeren door onderling afgestemde inspecties en markttoezichtacties.

1.2.    De positie van consumenten versterken

Consumenten krijgen toegang tot betrouwbare informatie over onder meer de repareerbaarheid en de duurzaamheid van producten. Dat moet consumenten helpen om duurzame keuzes te maken. Europese consumenten krijgen een “recht op reparatie”.

Daarom zal de Commissie:

• een herziening van de EU-consumentenwetgeving voorstellen om ervoor te zorgen dat consumenten betrouwbare en relevante informatie ontvangen over producten: over de levensduur, reparatiediensten en -handleidingen en reserveonderdelen;
• wetgevende en niet-wetgevende maatregelen nemen waarbij een nieuw “recht op herstel” wordt ingevoerd (met focus op ICT en elektronica);
• voorstellen dat ondernemingen voortaan hun milieuclaims onderbouwen (geen greenwashing);
• minimumeisen voorstellen voor de vergroening van overheidsaankopen.

1.3.    Circulariteit in de industrie bevorderen

Circulariteit maakt deel uit van een bredere omslag van de industrie naar klimaatneutraliteit en concurrentievermogen op de lange termijn. Het kan binnen de waardeketens en productieprocessen aanzienlijke besparingen opleveren, extra waarde genereren en economische kansen creëren.

Daarom zal de Commissie:

• ‘de opties beoordelen’ om circulariteit meer te bevorderen bij de herziening van de Europese regels voor industriële uitstoot;
• industriële symbiose bevorderen;
• de duurzame en circulaire biogebaseerde industrie ondersteunen via het actieplan voor de bio-economie;
• de toepassing van groene technologieën bevorderen door een systeem van grondige verificatie;
• de circulaire industriële samenwerking tussen KMO’s ondersteunen via opleiding, advies en kennisdeling.

2.    De nadruk leggen op de sectoren die de meeste hulpbronnen verbruiken en waar het potentieel voor circulariteit hoog is

Sommige sectoren krijgen extra aandacht omwille van hun impact of de circulaire kansen die er liggen. De maatregelen voor deze sectoren worden verweven in de ruimere Europese Green Deal.

• elektronica en ICT: een initiatief voor herbruikbare elektronica om een langere levensduur van producten te bevorderen en de inzameling en verwerking van e-waste te verbeteren;
• batterijen en voertuigen: nieuwe regels voor batterijen om de duurzaamheid te verbeteren en het circulaire potentieel van batterijen te stimuleren;
• verpakking: nieuwe verplichte eisen over wat is toegestaan op de EU-markt, om vooral (over)verpakking te verminderen;
• kunststoffen: nieuwe verplichte eisen voor het gehalte gerecycleerd materiaal, met bijzondere aandacht voor microplastics en biogebaseerde en biologisch afbreekbare kunststoffen;
• textiel: een nieuwe EU-strategie voor textiel om het concurrentievermogen en innovatie in de sector te versterken en de EU-markt voor textielhergebruik een impuls te geven;
• constructie en gebouwen: een uitgebreide strategie voor een duurzame gebouwde omgeving, waarin circulariteit een duw in de rug krijgt;
• levensmiddelen: nieuwe regels voor de vervanging van wegwerpverpakkingen, tafelgerei en bestek door herbruikbare producten.

3.    Het afvalbeleid verder aanscherpen

De nadruk zal liggen op het voorkomen van afval en de omzetting ervan in hoogwaardige secundaire grondstoffen. Die nieuwe grondstoffen moeten een plaats krijgen in een goed functionerende markt voor secundaire grondstoffen. De Commissie legt ook de export van afval uit de EU aan banden.

De maatregelen in het kort:

• Een versterkt afvalbeleid: de afvalwetgeving van de EU moet voortdurend updates krijgen om haar geschikt te maken voor de circulaire economie en het digitale tijdperk. De Commissie wil met nieuwe doelstellingen, harmonisaties, uitgebreide producentenverantwoordelijkheid en kennisdeling de totale afvalproductie aanzienlijk verminderen en de hoeveelheid niet-gerecycleerd stedelijk (rest)afval tegen 2030 halveren. 
• Het vertrouwen in secundaire (gerecycleerde) grondstoffen vergroten: door afval beter te sorteren, stoffen beter in kaart te brengen en giffen te detecteren, moet het risico op verontreiniging van secundaire grondstoffen aanzienlijk verminderen.
• Een goed functionerende EU-markt voor secundaire grondstoffen creëren: om het gebruik van secundaire grondstoffen mainstream te maken, is er niet enkel veiligheid nodig, maar ook duidelijkheid over de beschikbaarheid, de kosten, de prestaties en de vergelijkbaarheid van die grondstoffen. De EU wil de sector daarom verder harmoniseren en normen helpen opstellen.
• De uitvoer van afval uit de EU aanpakken: de Commissie treft maatregelen om ervoor te zorgen dat de EU haar afvalproblemen niet naar derde landen exporteert. “Recycled in the EU” moet een benchmark worden voor kwalitatieve secundaire materialen. 

4.    Circulariteit haalbaar maken voor mensen, regio’s en steden 

• De Commissie gaat het potentieel van de sociale economie, die bij het scheppen van banen in de circulaire economie een voortrekkersrol vervult, verder benutten.
• De Commissie zet haar instrumenten om nieuwe vaardigheden, jobs en sociale innovatie te ontwikkelen ook in voor de circulaire economie.
• Er komt steun voor steden en regio’s om strategieën voor de circulaire economie uit te voeren.
• Het Europees stakeholderplatform voor de circulaire economie blijft de plaats voor de uitwisseling van informatie.

5.    En ook dit

• Er komt extra aandacht en onderzoek naar hoe de circulaire economie kan bijdragen tot klimaatneutraliteit. 
• Er komen regels voor de certificering van koolstofverwijdering en -gebruik (carbon capture and utilisation, CCU) in onze economie.
• De Commissie stimuleert de financiering van de circulaire economie verder: met een eenduidig financieel begrippenkader (taxonomie), milieucriteria voor financiële producten, het ondersteuningsplatform voor financiering van de circulaire economie en de mobilisatie van particuliere financiering.
• Er komen bijkomende initiatieven om circulaire economie in het beleid en de (duurzaamheids)rapportering van bedrijven in te bedden.
• Goed ontworpen fiscale maatregelen van de lidstaten (milieubelastingen, btw-verlaging voor circulaire activiteiten...) krijgen een duw in de rug.
• De Europese instrumenten om innovatie en onderzoek te ondersteunen gaan zich meer op (het meten van) de circulaire economie richten.
• De EU gooit haar diplomatiek gewicht in de schaal om ook mondiaal de circulaire economie ingang te doen vinden. De Commissie zal bijvoorbeeld een mondiale alliantie voor de circulaire economie en een mondiaal akkoord voor kunststoffen op poten trachten te zetten.
• De Commissie laat indicatoren over het gebruik van hulpbronnen en materiaalvoetafdrukken verder ontwikkelen. En gaat strenger toezien op de vorderingen die lidstaten maken.  

Vlaamse ambities

Ook in Vlaanderen staat het beleid niet stil. In het regeerakkoord 2019-2024 van de Vlaamse regering komt de circulaire economie ruim aan bod. Vlaanderen streeft naar een maximale circulaire economie en legt daarbij sterk nadruk op partnerschap tussen bedrijven, kennisinstellingen, middenveld en overheden en wil voldoende ruimte voor experimenten bieden. Circulaire economie zit als thema verweven in beleidsmaatregelen van heel wat beleidsomeinen: landbouw, voeding, economie, milieu, omgeving...

Specifiek onder de kopjes 'Afval en circulaire economie' en 'Circulaire samenleving' vinden we volgende klemtonen:

• de ontwikkeling van product-dienst modellen ondersteunen;
• hergebruik en herstel van producten bevorderen;
• circulaire principes in de eigen overheidsaankopen integreren;
• de bouwsector stimuleren om naar circulaire en modulaire gebouwen te evolueren;
• naar een gefaseerde afbouw van afvalverbranding gaan;
• investeren in een robuust watersysteem, met efficiënt (her)gebruik van water;
• binnen Europa pleiten voor een verbod op microplastics in cosmetica, een bredere strategie voor wegwerpproducten en een maatschappij waarin plastics maximaal recycleerbaar en gerecycleerd zijn;
• inzetten op biomassa als duurzame grondstof en sterk inzetten op de inzameling en hoogwaardige verwerking van organisch-biologisch afval;
• de oprichting van een CO2-backbone onderzoeken, voor de (tijdelijke) opslag, transport en gebruik van CO2 ter bevordering van de circulaire koolstofeconomie;
• de strijd tegen zwerfvuil opvoeren;
• recycleerbaar afval nog beter selectief inzamelen en maximaal recycleren in eigen land;
• voedselverspilling tegengaan;
• de circulaire aanpak van dierlijke mest versterken, om grondstoffen zoals fosfaat te herwinnen;

Vlaanderen Circulair blijft het centrale platform binnen Vlaanderen voor circulaire economie. Omwille van de sterkere verwevenheid van circulaire economie in verschillende beleidsdomeinen, stelt het regeerakkoord ook het volgende in het verschiet:

• diverse relevante beleidsdomeinen bundelen in de toekomst de middelen;
• de governance van Vlaanderen Circulair krijgt een update, zodat deze beleidsdomeinen een voldoende sterke rol kunnen opnemen in de aansturing en we de verbrede focus kunnen waarmaken.

Deze 'doorstart' van Vlaanderen Circulair staat op dit moment nog volop in de steigers.