Circulaire economie voor auto’s: hoe gaat dat?

woensdag 7 november 2018

Wat gebeurt met een auto op het einde van zijn leven? Gaan ze allemaal naar Afrika? Hoe zit het met hergebruik van onderdelen en batterijen? En doen autoconstructeurs aan circulair design? Een gesprek met Catherine Lenaerts, Griet Van Kelecom van Febelauto en Lies Verlinden, experte van OVAM.

Catherine Lenaerts
Catherine Lenaerts van Febelauto

Wat doet Febelauto?

Catherine Lenaerts: “Wanneer een wagen zijn laatste kilometers heeft gereden, dan moet het afgedankte voertuig naar een erkend verwerkingscentrum worden gebracht. Heel wat auto-onderdelen of grondstoffen kunnen immers gerecycleerd of hergebruikt worden. Als beheersorganisme voor afgedankte voertuigen in België, staat Febelauto in voor de inzameling, verwerking en recyclage van afgedankte voertuigen. Zowel de organisatie als de opvolging van het hele proces leiden wij in goede banen.”

“De recyclagecapaciteit werd in onze sector stap voor stap opgebouwd. Er ontstaat steeds meer technologie die toelaat om steeds meer materialen te recupereren als grondstoffen. Zo zijn bijvoorbeeld de plastics van brandstoftanks en wielkasten allemaal gerecycleerde plastics.”

Griet Kelecom: “Momenteel wordt in België 97% van het gewicht aan ingeleverde afgedankte voertuigen nuttig toegepast, waarvan 69% wordt gerecycleerd, 24% hergebruikt en 4% wordt gevaloriseerd als energie (verbranding met energieterugwinning).”

“Momenteel wordt in België 97% van het gewicht aan ingeleverde afgedankte voertuigen nuttig toegepast, waarvan 69% wordt gerecycleerd, 24% hergebruikt en 4% wordt verbrand met energieterugwinning.”

Hoe gaat die recyclage en dat hergebruik in zijn werk?

Catherine: “Elk afgedankt voertuig dat binnenkomt, wordt eerst gedepollueerd: alle vloeistoffen worden eruit gehaald. Daarna start de ontmanteling: het centrum haalt de interessante onderdelen van het afgedankte voertuig af voor verkoop op de tweedehandsmarkt. Niet verwaarloosbaar dus want 24% van de onderdelen worden hergebruikt.”

Wat overblijft wordt soms geperst voor transportdoeleinden en dan naar de shredder gebracht. Dat is een soort molen die het afgedankte voertuig in 12 seconden vermaalt.

Daarna volgt een keten van wel 40 verschillende technologieën om al die verschillende materialen uit te sorteren. Daar zijn eenvoudige sorteersystemen bij, maar ook geavanceerde mechanische, chemische en optische processen. De materialen die zo gerecupereerd worden, worden opnieuw als grondstoffen ingezet in de economie.”

Hoeveel afgedankte voertuigen gaan er eigenlijk naar de erkende centra en hoeveel verdwijnen er ‘op den boot’?

Catherine: “In 2017 zamelden we in totaal 120.896 afgedankte voertuigen in. Achter elkaar vormen deze wagens een file van Brussel tot aan de voet van de Alpen (500km). Er is echter geen traceerbaarheid van eindeleven-auto’s in België. We hebben wel wat databanken gekruist en nagekeken. We komen uit op een schatting van jaarlijks 50.000 ‘unknown whereabouts’. Dat zijn niet per se auto’s die illegaal uitgevoerd zijn. Dat zijn auto’s die niet meer in data voorkomen. Die 50.000 willen we natuurlijk naar onze centra brengen. Maar daarvoor is een goede traceerbaarheid nodig. Nu stelt niemand vragen als je je nummerplaat inlevert of je auto doorverkoopt.”

"Er is echter geen traceerbaarheid van eindeleven-auto’s in België. We komen uit op een schatting van jaarlijks 50.000 ‘unknown whereabouts’." 

Griet: “De verdwenen auto’s gaan ook lang niet altijd op de boot naar Afrika. Vaak worden ze ook verkocht binnen Europa.”

Catherine: “Met de komst van ‘connected cars’ kan dat gunstig evolueren. Je zou in theorie perfect kunnen volgen waar een dergelijke geconnecteerde auto naartoe gaat. Maar vooraleer we zover zijn, proberen we zoveel mogelijk gaten toe te trekken en onderhandelen we met het kabinet Bellot voor meer traceerbaarheid.”

Lies: “De controles in de havens zijn de laatste jaren ook opgevoerd. De situatie is al verbeterd. Auto’s in te slechte staat, die vaak brandonveilig zijn, mogen niet op het schip. De OVAM ziet er ook op toe dat zwaar geaccidenteerde wagens die een totaal verlies (perte totale) zijn, naar erkende centra gaan in plaats van per opbod verkocht te worden. We werken daarvoor ook regelingen uit met autoverzekerings- en autoleasingmaatschappijen en met automobiel experten.”

Stock van auto-onderdelen

Hoe moet ik zo’n erkend verwerkingscentrum zien? Is dat zo’n autokerkhof waar de klant gaat uitvijzen of uitbreken wat hij nodig heeft?

Griet: “Dat is echt divers. Sowieso moeten alle erkende centra een vloeistofdichte vloer hebben en voldoen aan strenge milieunormen voor de verwerking en afvoer van de afvalstromen. Er zijn bedrijven waar alles systematisch gestockeerd en geïnventariseerd wordt. En je hebt bedrijven die vooral gedepollueerde afgedankte voertuigen stockeren, zeg maar zoals het winkelrek waar alle onderdelen nog inzitten."

Lies: “Dit laatste model wordt wel ontmoedigd, want de regels worden steeds strenger. We willen vermijden dat centra enorme stocks aan voertuigwrakken aanhouden: er moet iets mee gebeuren.”

Griet: “Tijd wordt ook meer en meer een factor van belang. Iemand die een auto-onderdeel nodig heeft, moet dat heel snel kunnen vinden. De tijd dat men eens naar een centrum reed om te kijken of het stuk er was, en nadien nog eens terugreed omdat het stuk toch niet paste, is voorbij. Professionele bedrijven hebben daar de tijd niet meer voor. Digitalisering is daarom noodzakelijk : stocks moeten geïnventariseerd en online te koop worden aangeboden, data moet online uitgewisseld worden.

Ook de onderdelen zelf worden overigens steeds digitaler: een motor is meer dan een blok metaal: het is vandaag een computer die voor hergebruik eerst helemaal geherprogrammeerd moet worden. Digitalisering kan ook zorgen voor betere kwaliteitsbewaking en -garantie van onderdelen en zo een boost geven aan de markt van tweedehandsonderdelen.”

"Ook de onderdelen zelf worden overigens steeds digitaler: een motor is meer dan een blok metaal: het is vandaag een computer die voor hergebruik eerst helemaal geherprogrammeerd moet worden."

En in die digitalisering speelt Febelauto een rol?

Catherine: “Inderdaad, we hebben bijvoorbeeld met steun van het Brussels Gewest het project ‘Circular.Autoglass’ uit de grond gestampt, waaruit een samenwerking is ontstaan met Rekup.net dat als test dient om te zien waar we aan toe zijn.

Op basis van studiewerk van OVAM was het oorspronkelijke idee om autoruiten die door onze centra gedemonteerd worden – en waar vaak niets aan scheelt - vlotter bij glasherstelbedrijven te krijgen voor hergebruik. Ook de verzekerings- en leasingmaatschappijen namen aan dit project deel. We merkten uit een bevraging dat de klant wel interesse heeft in tweedehands-ruiten. Natuurlijk op voorwaarde dat er een duidelijk prijsverschil is, een kwaliteitsgarantie en dat het ook niet om een nieuwe wagen gaat waarbij de vervanging moet gebeuren.

Het project heeft aangetoond dat een internetplatform alleen voor tweedehands autoruiten economisch niet interessant is, maar dat een dergelijk platform wel relevant is wanneer het zich uitbreidt naar alle autoonderdelen. Febelauto gaat voor een digitaal platform waarbij onze erkende centra aangemoedigd worden om hun stockbeheer te digitaliseren, en het online te onsluiten. Wij willen onze centra daarin begeleiden en zo de markt van de tweedehandsonderdelen een boost geven.

Griet: “ Een innovator uit onze sector heeft, door te kiezen voor digitalisering, 30% meer verkoop gerealiseerd met evenveel personeel. Bovendien laat een digitalisering ook toe om gerichter te demonteren: het centrum heeft door die databank een beter zicht op de stock en weet hierdoor welke auto-onderdelen het vooral wel of juist niet nodig heeft.”

Catherine: “Die digitalisering is een zoektocht, een groeiproces. Maar er is goodwill bij alle partners rond tafel, dus we geraken vooruit.”

"Wij willen onze centra begeleiden in de digitalisering en zo de markt van de tweedehandsonderdelen een boost geven. Een innovator uit onze sector heeft, door te kiezen voor digitalisering, 30% meer verkoop gerealiseerd met evenveel personeel."

Aircovloeistof

Catherine: “Een ander project van Febelauto tracht het hergebruik van aircovloeistof te bevorderen. De aircovloeistof die eruit gehaald wordt bij het depollueren van een voertuig, kan gebruikt worden bij het herstel en het onderhoud van andere airco’s. Zo kunnen aircosystemen blijven draaien op gerecupereerde aircovloeistof en moet er geen nieuw product ingezet worden. We hebben onze centra aangezet om hiervoor samen te werken met herstelbedrijven uit hun buurt om zo de veiligheid en de kwaliteit te verhogen.

Lies: “Uit studiewerk van OVAM bleek namelijk dat airco-koelmiddel een grote milieu-impact heeft en meer depollutie, hergebruik en recyclage mogelijk is.”

Second life creëren voor batterijen

Catherine: “Febelauto heeft het mandaat gekregen om ook oplossingen te zoeken voor afgedankte batterijen van elektrische en hybride voertuigen. We hebben bijvoorbeeld concreet een contract gesloten met de grote auto-importeur D’Ieteren om hun batterijen te verwerken.

"Afgedankte batterijen van elektrische wagens blijken bijzonder goed geschikt om een tweede leven te leiden van tien-twintig jaar."

Die batterijen blijken bijzonder goed geschikt om een tweede leven te leiden. De eigenlijke energiemodules blijken doorgaans nog heel goed te werken. Het probleem zit meestal in de elektronica errond en het verlies van capaciteit.

Het Nederlandse bedrijf EcarAccu demonteert zo batterijen en zet de modules na tests opnieuw in als stationaire opslag van energie.

Denk bijvoorbeeld aan een kampeerbatterij… of smart grids voor supermarkten: de winkels slaan de elektriciteit van hun zonnepanelen op en voorzien ’s nachts hun frigo’s met energie uit de second life batterijen. En in Wallonië is er een project om met batterij-containers ‘s nachts bussen op te laden. In Antwerpen wil een kantoorboot helemaal ‘off-grid’ gaan met zonnepanelen en second life batterijen. Zelfs de auto-importeurs willen hun batterijen terug. De vraag is groter dan het aanbod.”

Griet: “We praten ook met PV CYCLE: het beheersorganisme dat afgedankte zonnepanelen inzamelt en verwerkt. Tweedehands zonnepanelen met tweedehands batterijen, dat kan ook een mooie combinatie zijn , niet?”

Maar zo’n batterij is nooit meer geschikt voor hergebruik in een auto?

Lies: “Meestal niet voor rechtstreeks hergebruik, nee. Een auto vergt veel capaciteit van een batterij om vlot te accelereren in het verkeer. Maar vaak komen ze na hermodulering wel nog in aanmerking voor hergebruik in een auto of is hergebruik voor reeks andere toepassingen mogelijk. Zo’n batterij kan nog perfect jaren meegaan.”

“Jaren”, zeg je. Het gaat dus over meer dan een kort uitstel van executie?

Catherine: “Inderdaad, de batterij gaat nog eens tien-twintig jaar mee in dat tweede leven.”

Dat is een mooi tweede leven

Catherine: “Ja, da’s tof hé (lacht).”

En daarna, zijn jullie dan nog verantwoordelijk voor wat met de batterijen gebeurt?

Catherine: “Neen, er is een overdracht van producentenverantwoordelijkheid. Dat moeten wij als Febelauto wel in goede banen leiden. Het bedrijf dat de batterijen opnieuw op de markt brengt, is op zijn beurt verantwoordelijk voor wat er na het tweede leven mee gebeurt. Dat wordt momenteel allemaal in regelgeving gegoten, want het gaat hard. We schrikken ervan: iedereen wil die batterijen. De stroom is overigens nu nog beperkt, maar we verwachten een stevige toename.”

Kunnen die batterijen ook ‘opgewerkt’ worden tot nieuwe autobatterijen?

Catherine: “Ja inderdaad, er wordt inderdaad steeds meer ingezet op remanufacturing. Je kan de elektronica herstellen en zo de batterij weer als autobatterij inzetten.”

"Er wordt ook meer gewerkt aan de standaardisering van de batterijen, zodat de herstelbaarheid verbetert."

Lies: “Er wordt ook meer gewerkt aan de standaardisering van de batterijen, zodat de herstelbaarheid verbetert. We merken dat producenten daar meer en meer opportuniteiten in zien. Dat evolueert ook technisch: bijvoorbeeld weg van het dichtlassen en -plakken, en meer naar omkeerbaar dichtvijzen. Veiligheid staat daarbij wel voorop: het is niet de bedoeling dat particulieren die batterijen gaan openvijzen. Dat is erg gevaarlijk.”

Een batterijkamer
Een batterijkamer

Kan dat evolueren naar leasing-systemen, waarbij de batterij-fabrikanten hun product in eigendom houden?

Lies: “Bij Renault bestaat er al een leasing-systeem voor batterijen.”

Catherine: “Renault komt daar wel wat op terug want de consument wil niet mee. Ze begrijpen het niet: ze kopen een auto maar krijgen de batterijen niet. Renault houdt het dus voorlopig weer bij een klassieker model van verkoop en nadien remanufacturing en hergebruik.”

Griet: “BMW wilde ook een verwisselbare batterij maken die ‘in- en uitgeschoven’ kan worden. Maar dat blijkt toch moeilijker dan gedacht. Zo’n batterij is, zoals gezegd, inmiddels een computer op zich. De modellen en instellingen variëren per model van auto. En het mag ook allemaal niet te gemakkelijk uitschuifbaar zijn of dieven gaan met je batterij aan de haal.”

Ecodesign

Bouwen autofabrikanten hun auto’s met het oog op een tweede leven voor hun onderdelen?

Catherine: “Ja hoor, er zijn normen voor recycleerbaarheid. Ze moeten auto’s op de markt brengen die voor minstens 95% recycleerbaar zijn.

Griet: “Anderzijds is een auto toch een product dat van oorsprong erg ‘herstelgericht’ is. Het is een zeer duur product, waar doorgaans veel zorg voor gedragen wordt.”

Catherine: “Toen ik begon bij Febelauto in 2002 was de gemiddelde leeftijd van een auto die bij een erkend centrum terecht kwam, 12 jaar. Nu is dat 16 jaar.”

"In 2002 was de gemiddelde leeftijd van een auto die bij een erkend centrum terecht kwam, 12 jaar. Nu is dat 16 jaar.”

Echt? Is dat toegenomen?

Lies: “Ja, die geplande veroudering is iets dat je bij auto’s niet ziet. Alles is gebouwd voor kwaliteit.”

Lies: “Nu, recycleerbaarheid is één ding, maar je moet voor de impact van een auto kijken naar de hele levenscyclus. En die impact ligt eigenlijk vooral bij het gebruik, het rijden met de wagen. Bij het ontwikkelen van een auto ligt de nadruk daar dus op: het verbruik en de uitstoot verminderen. Het afvalverhaal is een deel van het globale plaatje. Meer en meer benaderen we vanuit OVAM alle materiaalaspecten van de hele levenscyclus en het afvalverhaal als deel van het geheel.”

We willen geen circulaire auto die meer verbruikt.

Catherine: “Inderdaad, en dat maakt het ontwerpproces erg complex. Je moet je productieproces verantwoord aanpakken met minimaal energie- en materiaalverlies, je moet zorgen dat je auto in de gebruiksfase een lage impact heeft én je moet het eindeleven incalculeren. Bijvoorbeeld: als je 100 kg metaal vervangt door 25 kg carbonvezel ga je veel brandstof besparen, maar op het einde van de rit moet je die carbonvezel ook gaan recycleren, wat vandaag moeilijker is dan metalen recycleren.”

"Als je 100 kg metaal vervangt door 25 kg carbonvezel ga je veel brandstof besparen, maar op het einde van de rit moet je die carbonvezel ook gaan recycleren, wat vandaag moeilijker is dan metalen recycleren."

Lies: “Er is onderzocht of er meer kunststoffen en minder metalen in auto’s gaan dan vroeger, maar de verhouding blijft stabiel.”

Catherine: “Er komen wel meer nieuwe soorten kunststoffen voor in auto’s. Zoals carbonvezel: er lopen onderzoeksprojecten om ook die stromen te gaan recycleren of hergebruiken.”

Griet: “Dat is onze job: proactief zoeken naar oplossingen voor problemen die er zitten aan te komen.”

Ik kwam eens een project tegen van Toyota waarbij ze robotica inzetten om elektrische wagens automatisch te ontmantelen. Het liep niet van een leien dakje. Automatisering van ontmanteling: is dat iets voor morgen?

Catherine: “Er was in Mechelen, met steun van OVAM, ooit een proefproject voor een demontage-installatie. Dat was eigenlijk een omgekeerde productieband. Helaas was het economisch niet rendabel: de kosten lagen hoog en de onderdelen-oogst was niet specifiek genoeg.”

Griet: “Renault werkt wel samen met een ‘omgekeerde fabriek’ INDRA.”

Catherine: “Daar is de situatie wat anders. In Frankrijk heeft de consument bij het herstel de keuze om zijn voertuig te laten herstellen met nieuwe onderdelen of met tweedehandsonderdelen als die beschikbaar zijn.”

"Wij begeleiden als facilitator in de Green Deal Circulair Aankopen publieke overheden zoals o.a. de stad Kortrijk, om het gebruik van tweedehandsonderdelen bij het herstel van hun wagenpark te stimuleren."

“Wij pakken het anders aan. Wij begeleiden als facilitator in de Green Deal Circulair Aankopen publieke overheden zoals o.a. de stad Kortrijk, om het gebruik van tweedehandsonderdelen bij het herstel van hun wagenpark te stimuleren en anderzijds willen we hen sensibiliseren om ervoor te zorgen dat oude en zeer vervuilende wagens aan het einde van hun leven naar een erkend centrum gaan. Zo dragen ze ook bij aan de realisatie van de circulaire economie. Dit doet deze partijen bewuster nadenken over alle aspecten van het beheer van een wagenpark. We hebben hiertoe nuttige contacten kunnen leggen op de netwerkevents van de Green Deal Vlaanderen Circulair.”

Meer weten? Surf naar www.febelauto.be.

 

Deel dit artikel

Geschreven door Sam Deckmyn